Бекмуратов Тулкун Файзиевич



bek.tulkun@yandex.ru

Академик Бекмуратов 80 ёшда!

10.04.2015 11:47

Кибернетика, энергетика ва информатика, математик моделлаштириш, Сунъий идрокни таҳлил қилиш  ва эксперт тизимлари, маълумотлар ноаниқ берилган ҳолатда суст шаклланган жараёнларда қарор қабул қилиш каби илм-фаннинг соҳаларига улкан ҳисса қўшган хамда ўзига хос илмий мактаб яратган забардаст олим Тулкун Файзиевич Бекмуратов 1935 йилнинг 18 апрелида Тошкент шаҳрида хизматчи оиласида туғилганлар. 1952 йилда Қарши шаҳридаги 1-сонли мактабни олтин медал билан тугатганлар. 1952-1958 йилларда Москва энергетика институтида муҳандис-электро-механик мутахассислиги бўйича ўқиганлар. Институтни ҳам қизил диплом билан якунлаганлар.

Иш фаолиятларини 1958 йилда Ўзбекистон Фанлар Академияси Математика институтининг ҳисоблаш марказида муҳандис лавозимидан бошланганлар. 1962-1965 йилларда мазкур институтнинг аспиранти бўлиб, Украина Фанлар Академияси Кибернетика институтига (Киев шаҳри) диссертация бўйича тадқиқотларни олиб бориш учун юборилганлар.

1967 йилда Украина Фанлар Академияси Кибернетика институтида “Ҳисоблаш техникаси” мутахассислиги бўйича диссертацияни ҳимоя қилиб, техника фанлари номзоди илмий унвонини олдилар.

Докторлик диссертациясини 1975 йилда Украина Фанлар Академияси Электродинамика институтида ҳимоя қилдилар.

1978 йилда профессор илмий унвонини олдилар.

1965-1990 йилларда Ўзбекистон Фанлар Академияси Кибернетика институтида илмий ходим, лаборатория мудири, директор ўринбосари каби лаводимларда ишлаганлар.

1989 йилнинг декабр ойида Тулкун Файзиевич Бекмуратов Ўзбекистон Фанлар Академиясининг мухбир-аъзоси, 1990 йил январда эса Президиум аъзоси ва Фанлар академияси механика, жараёнларни бошқариш ва информатика бўлимининг раис ўринбосари этиб тайинландилар. Бу лавозимда ишлаш жараёнида Ўзбекистон ФАсининг ахборот-ҳисоблаш тармоғини яратиш бўйича қатор ишларни амалга оширдилар.

1992 йилнинг июнида Тулкун Файзиевич Қарши шаҳридаги Давлат Университетига ректор бўлиб тайинландилар ва бу лавозимда 1997 йилгача ишладилар.

Чет элларда, шу жумладан собиқ Совет Иттифоқида сунъий интеллект, шунингдек, эксперт тизимларнинг назарий-амалий муаммолари бўйича тадқиқотлар жадал олиб бориш бошланганда, Тулкун Файзиевич ўз лабораториясининг тадқиқотларини эксперт тизимлар муаммосига йўналтирдилар. 1990 йилдан 1995 йилгача бўлган даврда лаборатория томонидан газни қайта ишловчи корхоналарда диспетчер бошқаруви, темир йўл кўрсаткичларини тартибга солиш,  электрокабелларни лойиҳалаш учун эксперт тизимлар ишлаб чиқилди.  1991 йилдан буён бу тадқиқотларни ривожлантириш бўйича бошланғич ахборотда ноаниқлик шароитида қарорларни қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизимлари учун математик усуллар, моделлар ва воситаларни яратиш амалга ошириб келинмоқда. Ўтказилаётган тадқиқотларда норавшан тўпламлар, сунъий нейрон тўрлар, эволюцион моделлаштириш ва дастурлаш усулларидан фойдаланилмоқда.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, ўқитувчилик фаолиятини Тулкун Файзиевич Бекмуратов 1967 йилдан, номзодлик диссертациясини ҳимоя қилибоқ бошлаганлар. Улар томонидан Республикамиз Олий ўқув юртларида ЭҲМни лойиҳалашни автоматлаштириш, ҳисоблаш машиналари, тизимлари ва тармоқлари, оммавий хизмат кўрсатиш тизимлари, математик мантиқ асослари, маълумотлар базаси ва эксперт тизимлар ва сунъий идрок бўйича қатор маърузалар ўқилган.

1998 йилнинг февралида Тулкун Файзиевич Бекмуратов Ўзбекистон Фанлар Академияси Президиумнинг Бош ахборот-аналитик бошқаруви бошлиғи этиб тайинландилар. Бошқа вазифалар билан бир қаторда уларга МДҲ давлатлари фанлар академияси Халқаро Ассоциацияси тадбирлари бўйича ишларни олиб бориш топширилди.

1999 йил май ойида Тулкун Файзиевич Бекмуратов Ўзбекистон ФА сининг Бош илмий котиби этиб тайинландилар ва бу лавозимда 2000 йилнинг сентябригача ишладилар. Тулкун Файзиевич Бекмуратов 2000 йил Ўзбекистон ФА сининг академиги бўлдилар.

Тулкун Файзиевич чет эл олимлари билан ҳам хамкорликлар ўрнатдилар. Улардан : Е.К. Круг, Б.Я. Коган, Бошқарув муаммолари институти, Москва; В.Б. Смолов, Е.А. Чернявский, Электротехника институти, Санкт-Петербург; Г.М. Петров, СЧЕТМАШ илмий текшириш институти, Москва, Попков Новосибирск, Верлан Украина ва бошқалар.

2012 йилдан Тошкент Ахборот Технологиялари Университети ҳузуридаги Дастурий маҳсулотлар ва аппарат-дастурий мажмуалар яратиш маркази  бош илмий ходими лавозимида ишлаб келмоқдалар.

Тулкун Файзиевич Бекмуратов 10 дан ортиқ монография, 2 та ўқув қўлланма, 360 дан ортиқ илмий мақолалар муаллифи. 25 та ихтиро ва 2 та патент эгаси.

Ҳисоблаш техникаси, моделлаштириш ва бошқарув соҳасида 8 нафар фан доктори ва 45 нафар фан номзодларини тайёрладилар.

Ватан олдидаги улкан мехнатлари учун Ҳукумат мукофотлари: «Шавкатли меҳнати учун» медали (1970), «Халқлар дўстлиги» ордени (1983), «Меҳнат ветерани» медали (1986),  ва (1992) «Мустақиллик» эсдалик нишони билан тақдирландилар.

Ҳурматли ТУЛКУН ФАЙЗИЕВИЧ! Сизни табаррук    80 ёшингиз билан чин қалбимиздан табриклаймиз. Шахсан ўзингизга ва оила аъзоларингизга сиҳат-саломатлик, бахт ва омадлар тилаб қоламиз.

 Бекмуратов Т. Ф., Мухамедиева Д. Т., Примова Х.А.
Ташкентский университет информационных технологий, 100125, Ташкент, Узбекистан
 
 
 ПРИНЯТИЕ СЛАБОСТРУКТУРИРОВАННЫХ РЕШЕНИЙ НА ОСНОВЕ НЕЧЕТКОГО ИНТЕГРАЛА
 
Задача селекции, т. е. оценка качества альтернатив анализируемых объектов (информационно- коммуникационных систем, технико-технологических объектов, сортов сельскохозяйственных культур и т.д.) и выбор наилучшей альтернативы, во многих случаях решается в условиях информационных, процедурно-функциональных, параметрических и критериальных неопре­деленностей различного типа. В статье рассматривается нечетко-множественный подход к по­строению моделей описания и оценки альтернатив, а также решению задач принятия слабо­структурированных решений на основе нечетких мер и нечеткого интеграла.
 
Ключевые слова: принятие слабоструктурированных решений, селекция, нечеткие мно­жества, альтернатива, оценочный функционал, модель, критерий эффективности, нечеткая мера, нечеткий интеграл.
 
Библиографическая ссылка: Пробл. информатики. 2015. № 1.С.33-39
................................................................................................................................................
 Бекмуратов Т. Ф., Дадабаева Р. А. *, Мухамедиева Д. Т.
Ташкентский университет информационных технологий, 100125, Ташкент,Узбекистан ""Ташкентский государственный экономический университет, 100003, Ташкент, Узбекистан
 
 
ПРИНЯТИЕ СЛАБОСТРУКТУРИРОВАННЫХ РЕШЕНИЙ В ЗАДАЧАХ СЕЛЕКЦИИ В НЕЧЕТКОЙ СРЕДЕ
 
Рассматривается задача принятия слабоструктурированных решений при селекции — оцен­ке и выборе наилучшей альтернативы (наилучшего объекта) по совокупности всех заданных признаков (критериев) в нечеткой среде в условиях многокритериальное™ и нечеткой недо- минируемости альтернатив и критериев.
Приводится алгоритм решения задачи на примере выбора наилучшего сорта хлопчатника, обеспечивающего оптимальные значения агротехнологических параметров в различных усло­виях: посева, выращивания, вегетации и уборки.
 
Ключевые слова: принятие слабоструктурированных решений, селекция, нечеткая среда, альтернатива, исход, критерий эффективности, недоминируемое отношение предпочтений.
 
Библиографическая ссылка: Пробл. информатики. 2015. № 1.С.40-46
................................................................................................................................................